Het Nieuw Nederlandsch Magazijn duikt in 1851 in de wereld van de wetenschap. En dan met name het vraagstuk van elektrische stromen in het dierlijk en menselijk lichaam. Het is tijd om de lezers daar wat gedegen wetenschappelijke kennis over bij te brengen. Want allerlei charlatans spelden mensen maar wat op de mouw.
De belangstelling, die men meestal aan den dag legt omtrent de voorgewende wonderen van het dierlijk magnetismus, is een blijk van de loffelijke weetgierigheid, die echter door oogbeguichelend bedrog en misleiding op een dwaalspoor wordt gebragt, waarvan de ligtgeloovigen het slagtoffer worden, en de magnetiseurs goede rekening maken.
Het artikel begint bij de Italiaan Galvani, die rond 1780 in Bologna furore maakte met zijn lessen over ontleedkunde. Het was echter de vrouw van Galvani, Lucia, die een belangrijke ontdekking deed. Ze was ernstig ziek en dronk om an te sterken bouillon bereid van kikkers. De daarvoor benodigde kikkerlijken vertoonden echter opmerkelijke activiteit in de buurt van een machine van haar man.
De tot dat einde toebereide dieren, dat is te zeggen gedood en van hun vel ontdaan, waren geplaatst geworden op een schotel in de nabijheid van eene electriseermachine. De leerlingen van Galvani bragten deze machine in beweging, en telkens wanneer de electrieke vonk daaruit te voorschijn kwam, bespeurde Lucia, dat de kikvorschen, die door het mes werden aangeraakt, opsprongen.
Een belangrijke ontdekking, maar er bleven nog tal van vragen te beantwoorden. Die kregen echter een tijdlang minder aandacht van wetenschappers, want er waren belangrijkere zaken aan de hand.
Gedurende eenigen tijd werd de beoefening der natuurkundige wetenschappen eenigzins op den achtergrond geplaatst; de menschelijke bedrijvigheid vestigde de aandacht meer op de werktuigkunde en nijverheid, de aanwending van den stoom werd het onderwerp, waarop men meer uitsluitend zijne denkbeelden bepaalde.
Maar toen kwam 1840, waarin “een jong natuurkundige te Berlijn dit onderwerp met nieuwen ijver ter harte nam”. Dat was Emil du Bois-Reymond. Hij bedacht een proef die meer inzicht bood in het vraagstuk van de elektrische prikkeling van spieren en zenuwen.
Zijn ingenieuze toestel, hieronder op een bijbehorende afbeelding uit het Nederlandsch Magazijn, bevatte een houten stok die met beide handen moest worden beetgepakt, waarbij de beide wijsvingers in bakjes met een oplossing van water en zout gedompeld waren. De beide bakjes waren gekoppeld aan een zogenoemde galvanometer, die de sterkte van een elektrische stroom weergeeft met een naald. Als beide handen de stok gewoon vasthielden, gebeurde er niets, maar zodra een van beide handen de stok stevig vastgreep, kwam de naald in beweging.
De conclusie, aldus het artikel:
Onze zenuwen zijn de zetel der gestadige electrieke stroomen, die door smart of drukking der spieren worden afgebroken.
Hoe de wil dan aan deze stromen verbonden is, dat moet verder worden uitgezocht, maar de schrijver van het artikel is optimistisch over de vorderingen van de wetenschap.
[…] de wetenschap gaat thans iederen dag met reuzenschreden vooruit, van lieverlede zal het mysterium van het leven zich ophelderen; van veel wat men vroeger voor onmogelijk hield, is het gebleken mogelijk te zijn, en wanneer de mensch eenmaal tot de kennis zal geraken van het grondbeginsel, dat hem bezielt, zal hem dit veeleer gelukt zijn door de inspanningen der physiologisten dan door die der bovennatuurkundigen.
Nieuw Nederlandsch Magazijn, 1851.
Lees hier de volledige tekst van het artikel.
Emil du Bois-Reymond was een vooraanstaande geleerde in de 19de eeuw, maar hij is bij het grote publiek tamelijk onbekend. De Amerikaan Gabriel Finkelstein schreef een biografie over hem en noemde hem in een artikel “The Greatest Unknown Intellectual of the 19th Century”.
Gabriel Finkelstein – The Greatest Unknown Intellectual of the 19th Century
Op de Nederlandstalige Wikipedia is slechts een beknopt artikel over hem te lezen.
Wikipedia – Emil du Bois-Reymond
Wie wil weten wat er verder is ontdekt sinds de proef van Du Bois-Reymond kan terecht op een Wikipedia-pagina over elektrofysiologie.
